Εκτύπωση

Του  Δημητρίου Χλεμέ
Εκπαιδευτικού Π.Ε.
  Διευθυντή 2ου Δημ. Σχ. Κολινδρού Πιερίας  


           Κάθε χρόνο την 25η Μαρτίου γιορτάζουμε τη διπλή γιορτή του έθνους μας. Τη μέρα αυτή σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης εκεί όπου πάλλονται καρδιές Ελλήνων, γιορτάζουμε απ? την μια την αναγγελία της σωτηρίας του ανθρώπινου γένους κι απ? την άλλη την απόφαση των Ελλήνων να αποτινάξουν την μακρόχρονη σκλαβιά και να διεκδικήσουν το αναφαίρετο δικαίωμα κάθε ανθρώπου και λαού για αυτοδιάθεση.

Αυτή την ξεχωριστή  μέρα συγκεντρωθήκαμε κι εμείς εδώ θέλοντας να αποδώσουμε φόρο τιμής σε όλους τους επώνυμους και ανώνυμους ήρωες της επανάστασης του 1821 αλλά να τιμήσουμε ιδιαίτερα την Ελληνίδα γυναίκα.

Η Ελληνίδα γυναίκα κατά το παρελθόν αλλά και σήμερα,  με την πολύπλευρη προσφορά της και την έντονη παρουσία της, διαδραμάτισε και διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο όχι μόνο στα ελληνικά αλλά και στα παγκόσμια δρώμενα. Είναι ο πλούτος του συναισθήματος απέναντι στη ορθολογιστική αντρική σκέψη.

Είναι ο φορέας της ευαισθησίας και της αγάπης. Εύθραυστη αλλά συνάμα και δυνατή σε ένα κόσμο μισαλλοδοξίας, σε ένα κόσμο που βάλλεται από τη έλλειψη στόχων και ιδανικών, σε ένα κόσμο που πονάει και υποφέρει από τα συναισθηματικά αδιέξοδα.

        Η Ελληνίδα γυναίκα πρωτοστάτησε, στους κοινωνικούς αλλά και στους εθνικούς  αγώνες του τόπου μας. Έκανε κι αυτή τις θυσίες της για την πρόοδο της κοινωνίας. Υπήρξε και είναι ο στυλοβάτης της. Ο φύλακας και συντηρητής όλων των ηθικών αξιών. Αποτελεί, αναμφισβήτητα τον πυρήνα της οικογένειας καθώς γνωρίζει να στέκεται πολύ καλά στο ύψος των περιστάσεων.

      Η ιστορία μας, έχει να επιδείξει πολλές γυναίκες σύμβολα που ο περιορισμένος χρόνος μιας ομιλίας δεν μας επιτρέπει να παρουσιάσουμε.   Σύζυγοι, κόρες, αδελφές, μανάδες και γιαγιάδες. Σ?  αυτή την άκρη της γης, από τα πολύ παλαιά χρόνια η γυναίκα στάθηκε στο πλευρό του αρσενικού, αρωγός και συνεργάτης. Πλείστες φορές μόνη της λόγω χηρείας, μετανάστευσης ή ναυτικού επαγγέλματος αναλάμβανε όλα τα βάρη που συνεπάγονταν η απουσία του άνδρα. Μάνα, πατέρας, προστάτης στην οικογένεια, το σπίτι και βέβαια όλες οι ευθύνες της περιουσίας, καλλιέργειες, χτήματα, ζωντανά με αντίξοες συνθήκες, με καθημερινές δυσκολίες. Αυτά κατά τις περιόδους ειρήνης.

Αλλά και στους πολέμους βρίσκουμε τις γυναίκες να παλεύουν μέσα στο σπίτι τους να αναστήσουν τα σκλαβόπουλα και να τους εμπνεύσουν την αγάπη για το Θεό, την Πατρίδα και τη Λευτεριά, να τα κάνουν ελεύθερους ανθρώπους. Τις βρίσκουμε στις μάχες στο πλευρό των ανδρών να πολεμούν στο ίδιο μετερίζι. Τις συναντούμε στο Ζάλογγο, την Νάουσα, το Μεσολόγγι να μην υποτάσσονται αλλά να κάνουν την υπέρβασή τους με πράξεις μεγαλείου, έξω από τα καθιερωμένα της εποχής, αποδεικνύοντας έτσι πνεύμα ευθύνης και συνέπειας σ' αυτό που πίστευαν και σ? αυτό που ήταν, πνεύμα ανεξαρτησίας με την επιλογή τους, πνεύμα θυσίας που ξεπερνούσε τα μικρά ανθρώπινα όρια και καθόριζε πια το μονοπάτι του πρωτομάρτυρα που αποτελεί αφετηρία και απαιτεί μίμηση. Η ίδια δυναμική αποτέλεσε και τη συνέχεια της ζωής των γυναικών της φυλής μας. Καθώς φυλλομετρούμε τις σελίδες της ιστορίας η ειρήνη και ο πόλεμος εναλλάσσονται τόσο συχνά και οι συμφορές που συνεπάγεται ένας πόλεμος δεν καθιστούσαν τόσο ρόδινες τις βιοτικές συνθήκες την περίοδο της ειρήνης που ακολουθούσε.

Κι οι γυναίκες αγόγγυστα ξεκινούσαν πάλι μια πορεία αγώνα μέσα από την φτώχεια, τη χηρεία, την ορφάνια, την προσφυγιά, προσπαθώντας να αναπιάσουν το λιγοστό προζύμι για τη συνέχιση της ζωής. Το ξαναχτίσιμο των ελπίδων, των ονείρων, των νοικοκυριών, των εστιών τους.

    Ο πόνος της γυναίκας σε καιρούς πολέμων είναι πολλαπλός και γι? αυτό πιο βαρύς.

    Η γυναίκα ανησυχεί και πονάει ως μάνα, ως σύζυγος,  ως αδερφή  ως κόρη.

     Κι όχι πως ο άντρας δεν πονάει ή πονάει λιγότερο. Ο ρόλος του όμως στην οικογένεια ως κυρίως υπεύθυνου γι? αυτήν, επομένως ο ρόλος του δυνατού, τα κοινωνικά στερεότυπα γενικά, τον θέλουν  ψυχρό, λιγότερο εκδηλωτικό και δεν του επιτρέπουν  να κλάψει  ή να αρνηθεί συμμετοχή στη διεξαγωγή του πολέμου.

    Το ιδανικό της γυναίκας δεν είναι το παράσημο της πολεμικής ανδρείας, αλλά η ειρηνική οικογενειακή ζωή, η ευτυχία. Η γυναίκα δε  θέλει τον πόλεμο και, αν μπορεί,  θα τον αποτρέψει  και, αν  το μπορεί, θα αποτρέψει το  γιο, τον άντρα, τον αδελφό να πάει στη μάχη,.

«Βασίλη, κάτσε φρόνιμα, να γίνεις νοικοκύρης?.» είναι η συμβουλή  της στο λεβέντη της που θέλει να γίνει Κλέφτης, τα χρόνια της  Τουρκοκρατίας  Και σήμερα το ίδιο θα επιθυμούσε και θα έλεγε  στο παιδί της  σε ανάλογη περίπτωση  και με άλλη βέβαια φρασεολογία.

     Η γυναίκα έχει ευλογηθεί από το θεό να βιώνει τo θαύμα της ζωής, το θαύμα της δημιουργίας μέσα της,  στους μήνες της κύησης και για πολύ χρόνο έπειτα να παρακολουθεί και να χαίρεται την ανάπτυξή της καθώς αυτή είναι που μεγαλώνει το παιδί της, όχι μόνο με τις φροντίδες της αλλά με τη ζωή της, τα αίμα της, το μητρικό της γάλα.

    Πώς είναι λοιπόν δυνατό να αποδεχτεί την απώλεια αυτού του θησαυρού, να  συγχωρήσει αυτούς που πάνε να της τον κλέψουν, να τον αφανίσουν; Έτσι, φυσιολογικά η πρώτη, η άμεση στάση της απέναντι στον πόλεμο είναι αρνητική και η ίδια στέκεται ανασταλτικός παράγοντας για τον άνδρα  που αποφασίζει ή δέχεται την προσταγή από την οργανωμένη πολιτεία να πολεμήσει.

    Η  γυναίκα ως μάνα ή ως σύζυγος άλλοτε με επιχειρήματα κι άλλοτε με τεχνάσματα, όταν τα επιχειρήματα δεν αποδίδουν, πάει να κρατήσει το γιο της, το σύζυγό της  μακριά από το μέγα  κακό, τον πόλεμο.

 

     Μια μάνα θεά στην αρχαία Ελληνική Μυθολογία, η Θέτις, απέτυχε να κάνει το γιο της, τον Αχιλλέα, αθάνατο. Η «Αχίλλειος πτέρνα» του θα τον πρόδιδε και η μάνα το γνώριζε  καλά.  Ήξερε  πως, αν ο γιος της πήγαινε  στον πόλεμο, δε θα ξαναγυρνούσε. Γι? αυτό και πολύ νωρίς φρόντισε να τον προστατέψει. Εννιάχρονο αγοράκι τον έντυσε κορίτσι και τον έστειλε στο βασιλιά της Σκύρου, το Λυκομήδη, να μεγαλώσει, αγόρι αυτός, μέσα στο γυναικωνίτη μαζί με τα κορίτσια του βασιλιά.

Όταν ο Τρωικός πόλεμος αποφασίστηκε και ο Κάλχας προφήτεψε  πως η Τροία δε  θα έπεφτε, αν δεν ήταν  στο πόλεμο κι ο Αχιλλέας, οι Αχαιοί τον αναζήτησαν και τη δύσκολη αυτή αποστολή την ανέλαβε ο Οδυσσέας, μεταμφιεσμένος σε έμπορο. Πήγαν, λοιπόν,  στη Σκύρο, στο παλάτι του βασιλιά, ο βασιλιάς  δήλωσε πως δεν ήξερε τίποτε για τον Αχιλλέα  και βέβαιος ότι δε θα τον αναγνωρίσουν, τους είπε να ψάξουν στο παλάτι, αν δεν τον πιστεύουν, και έτσι έγινε. Ο πανούργος Οδυσσέας έδειξε στις κοπέλες τα εμπορεύματα που κουβαλούσε: υφάσματα, στολίδια  κλπ. και ανάμεσα σ? αυτά μια ασπίδα και ένα ξίφος. Όταν απ? έξω ? κατά το σχέδιο του Οδυσσέα και των συντρόφων του -  ακούστηκαν πολεμικές ιαχές, σαλπίσματα, κλαγγές όπλων,  οι κοπέλες τρόμαξαν και μόνο μια κινήθηκε να αρπάξει ξίφος και ασπίδα και να τρέξει στον κίνδυνο. Ήταν ο Αχιλλέας που έτσι αποκαλύφθηκε και  ακολούθησε τους άλλους στην Τροία.

     Μια άλλη μάνα, μάνα θεού αυτή, η Παναγία, προσπαθεί με τις συμβουλές της να αποτρέψει το γιο της από τον πόλεμο, πόλεμο κοινωνικό αυτό. Κύριο  επιχείρημά της: η κακία του κόσμου, που δεν ανέχεται την αλήθεια και που, αν δεν την συμφέρει  σκοτώνει  αυτόν που την κηρύττει. Κύρια συμβουλή της: η σιωπή .

Στο ποίημα του Βάρναλη οι Πόνοι της Παναγιάς, η Παναγία λέει στο γιο της:

Πού  να σε κρύψω, γιόκα μου, να μη σε φτάνουν οι κακοί;

Σε ποιο νησί του Ωκεανού, σε ποια κορφή ερημική;

Δε θα σε μάθω να μιλάς και τ' άδικο φωνάξεις.

Ξέρω πως θάχεις την καρδιά τόσο καλή, τόσο γλυκή,

      Που με τα βρόχια της οργής ταχιά θενά σπαράξεις

??????..

Κι αν κάποτε τα φρένα σου μ' αλήθεια, φως της αστραπής,

χτυπήσει ο Κύρης τ' ουρανού, παιδάκι μου, να μη την πεις.

Θεριά οι ανθρώποι, δεν μπορούν το φως να το σηκώσουν.

Δεν είν' αλήθεια πιο χρυσή σαν την αλήθεια της σιωπής.

Χίλιες φορές να γεννηθείς, τόσες θα σε σταυρώσουν. 

    Και ποια μάνα δε θα συμφωνούσε με τις υποδείξεις της Παναγίας, στο ποίημα, αλλά ο γιος δεν την άκουσε και η ζωή έτσι πορεύεται με δράση κοινωνική  και  με θυσίες.

    Τι συμβαίνει όμως αν η γυναίκα δεν μπορέσει να αποτρέψει το μέγα κακό, τον πόλεμο; Όταν ο πόλεμος γίνει πραγματικότητα;

Είναι και πάλι δραματικά παρούσα και ισχυρή  στα μετόπισθεν και στη φωτιά του πολέμου.

Καλύπτει με επιτυχία το κενό που άφησε η απουσία του άνδρα στη φροντίδα της  οικογένειας, στην παραγωγή.

Στηρίζει αυτούς που πολεμούν και περιμένουν τα νέα της, την ενθάρρυνσή της.

  Η παλιότερη και η πρόσφατη ιστορία μας επιβεβαιώνουν τα παραπάνω:

   Η Σπαρτιάτισσα  προπέμπει τον άνδρα στη μάχη  με το γνωστό σε μας   «ή ταν ή επί τας» =  ή να φέρεις πίσω την ασπίδα σου τιμημένη ή να σε φέρουν νεκρό πάνω σ? αυτήν. Σκληρή ευχή, που σίγουρα δεν τη λέει η καρδιά, αλλά την επιβάλλουν οι πολιτικοκοινωνικές επιταγές του σπαρτιατικού κράτους, τις οποίες και αποδέχεται.

    Στα χρόνια της παλιγγενεσίας του 1821 η μάνα των Υψηλάντηδων δίνει για τη πατρίδα όλα της τα παιδιά και είναι γνωστή η απάντησή της στο παιδί της που της ζητούσε να χαρίσουν στον αγώνα τα χρήματα από την εκποίηση περιουσιακού τους στοιχείου: Εγώ χάρισα στην πατρίδα 4 παιδιά, τα χρήματα θα υπολογίσω;

    Η προσφορά και η θυσία των γυναικών του Μεσολογγίου τόσο στη διάρκεια της Πολιορκίας όσο και κατά και μετά την Έξοδο, έχει από πολλούς διεκτραγωδηθεί με διάφορους τρόπους. Σε όλα τα κείμενα φαίνεται με αδρές γραμμές η γενναιότητα, η υπομονή, η αφοσίωση και η αποφασιστικότητα αυτών των γυναικών, που μετά από τα απερίγραπτα βάσανα και την εξαθλίωση σε όλη τη διάρκεια της πολιορκίας, γνώρισαν τη σκλαβιά και την κτηνωδία των Τούρκων, όταν πουλήθηκαν στα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής. Ο αριθμός όσων χάθηκαν εκεί είναι άγνωστος. Κάποιες, όμως κατόρθωσαν να διαφύγουν από τους τυράννους τους και να επιστρέψουν στην Ελλάδα.

Σουλιώτισσες και Μεσολογγίτισσες, Ρουμελιώτισσες και Μωραϊτισσες, Μακεδόνισσες και Κρητικές, Χιώτισσες και Ψαριανές, Ηπειρώτισσες και Δωδεκαννήσιες και οι άλλες νησιώτισσες, γυναίκες που έμειναν άγνωστες και γυναίκες που ξεπέρασαν την λήθη, όπως η Τζαβέλλαινα, η Μπουμπουλίνα, η Μαντώ Μαυρογένους, η Μαρία Δασκαλογιάννη, η Δόμνα Βισβίζη, ψηφίδες σε ένα ψηφιδωτό που για ύλη συνεκτική αντί για κόλλα έχει αίμα και δάκρυα και πόνο.

Στο Σούλι «η Δέσπω κάνει πόλεμο με νύφες και μ? αγγόνια», κατά το δημοτικό τραγούδι,  και   υπερασπίζεται τη ζωή  των γυναικών, όταν οι άντρες είναι στον πόλεμο κι αυτές μόνες κι απροστάτευτες.

Στο  Ζάλογγο οι Σουλιώτισσες,  μπροστά στον κίνδυνο να πέσουν στα χέρια του εχθρού, προτιμούν τον τιμημένο θάνατο πέφτοντας στο γκρεμό.

Στην Αραπίτσα οι γυναίκες της Νάουσας γράφουν κι αυτές ένδοξες σελίδες δόξας.

Αλλά και στο μοναστήρι των Αγίων Πάντων οι γυναίκες των βλαχοποιμένων από το Σέλι θυσιάζονται όταν οι Τούρκοι κυνηγούν το Νικόλαο Λούση και τους άλλους επαναστάτες της ηρωικής εξέγερσης του 1878. 

Ρίχνονται σ? ένα γκρεμό  για να μην πέσουν στα χέρια των Τούρκων.

Τα ονόματα των γυναικών όπως διασώθηκαν είναι:

Κυράτσα Γκοδουβάνου

Ελένη Τσούλη με την κόρη της Σάντα Τσούλη,

Μαρία Μαρίτση

Βαγγελιώ Μητρώνη με την κόρη της Σούλα Μητρώνη

Μια από αυτές η γυναίκα του Μιχάλη Νιώπα πέφτει κρατώντας στην αγκαλιά της το βυζανιάρικο αγόρι της.

Στα δύσκολα χρόνια του ?40  η  γυναίκα κατευοδώνει το φαντάρο με την ευχή της και το φυλαχτό.

Και στα χιονισμένα βουνά της Πίνδου η Ελληνίδα γυναίκα γράφει τη δική της εποποιία ανοίγοντας δρόμους στα χιόνια και μεταφέροντας  πολεμοφόδια στο στρατό.

  Στο μέτωπο και τα νοσοκομεία η Ελληνίδα νοσοκόμα προσφέρει τη βοήθεια της με αυταπάρνηση, ενώ στα χωριά και τις πόλεις δίνει τη μάχη της επιβίωσης και υποφέρει  καρτερικά τη δυστυχία του πολέμου.

  

Ο θρήνος της μάνας για την απώλεια του παιδιού της είναι  σπαρακτικός. Για κείνη χάνεται ο κόσμος όλος. Σβήνει το φως του κόσμου.

  Η Ορθόδοξη  Εκκλησία μας αποδίδει το θρήνο της  με το Επιτάφιο Θρήνο που σε λίγες ημέρες την Μεγάλη Παρασκευή ευλαβικά θα ψάλλουμε:

 

 Ώ γλυκύ μου έαρ,

 γλυκύτατόν μου τέκνον,

πού έδυ σου το κάλλος

 

Ω φως των οφθαλμών μου

Γλυκύτατόν μου τέκνον

Πως τάφω νυν καλύπτει

Η σύγχρονη λογοτεχνία  αποδίδει το σπαραγμό της μάνας στη θέα του σκοτωμένου παιδιού  της και με τον Επιτάφιο του Γιάννη Ρίτσου

Γιε μου, σπλάχνο των σπλάχνων μου, καρδούλα της καρδιάς μου

Πουλάκι της φτωχιάς αυλής, ανθέ της ερημιάς μου

?????

 

Βασίλεψες αστέρι μου, βασίλεψε όλη η πλάση

Κι ο ήλιος κουβάρι ολόμαυρο, το φέγγος  του έχει χάσει

 

Κόσμος περνά και με σκουντά, στρατός και με πατάει

Κι εμέ το μάτι  ουδέ γυρνά κι ουδέ σε παρατάει

Σπαράζει η μάνα στην απώλεια  του νεκρού στον αγώνα παιδιού της.  Αυτό όμως ? πολλές φορές-  δεν την εμποδίζει λίγο αργότερα να στρατευτεί για τα ιδανικά και τις επιδιώξεις του, να γίνει προέκτασή του και να συνεχίσει τον αγώνα του.

Δεν έχω σκοπό να παρουσιάσω μια ενδελεχή μελέτη για ένα θέμα τόσο περίπλοκο και δύσκολο. Θέλω να τιμήσω απλά μνημονεύοντας, στο πρόσωπο μερικών, εκείνες τις Ελληνίδες γυναίκες που στερήθηκαν τόσα για να ζούμε εμείς με τον τρόπο που επιλέγουμε ανάμεσα σε άλλους πολλούς. Εκείνες δεν είχαν περιθώρια επιλογής. Ελάχιστη αναφορά για μια προσφορά απέραντη.